اسپتیک چیست؟ مراحل و مزایای اسپتیک

اسپتیک چیست؟ مراحل و مزایای اسپتیک

اسپتیک واژه ایست که ممکن است بارها آن را شنیده یا در جایی خوانده باشید. شاید در صنایع غذایی و یا شاید هم در صنایع دارویی با این واژه برخورد کرده باشید و این پرسش برایتان پیش آمده باشد که اسپتیک چیست؟

اگر میخواهید بدانید که اسپتیک چیست؟ مراحل اسپتیک چگونه است؟ اسپتیک چه مزایا و معایبی دارد و.... در این مقاله با ما همراه باشید.

اسپتیک چیست؟

اسپتیک واژه ای یونانی، به معنای ضدعفونی شده، استریل شده و گندزداشده میباشد و به فرایندی گفته می شود که مواد غذایی را بی نیاز از نگهداری در دمای پایین یا سردخانه می کند. البته اسپتیک استفاده های پزشکی نیز دارد که در این مقاله مورد بحث ما نیست، منظور ما از اسپتیک، اسپتیک در صنایع غذاییست.

تاریخچه بسته بندی و اسپتیک:

انقلاب صنعتی، صنایع غذایی و دارویی را نیز مانند سایر جنبه های زندگی بشر متحول کرد. در قرن نوزدهم به تدریج کنسروسازی در صنایع غذایی رایج شد، ابتدا مواد غذایی را در ظروف شیشه ای بسته بندی می کردند ولی کمی بعد از ظروف فلزی استفاده کردند؛ البته واکنش شیمیایی ظروف فلزی و مواد غذایی، موجب شد شرکت‌ها در داخل ظروف از یک لایه قلع استفاده کنند.

این روش بسیار بهتر و پیشرفته تر از بسته بندی‌های سادۀ پیشین بود اما باز هم مواد غذایی به سرعت فاسد شده و ماندگاری چندان بالایی نداشتند.

در قرن بیستم شرکتها برای حل این مشکل از اسپتیک استفاده کردند که علاوه بر حفظ طعم، رنگ و کیفیت مواد غذایی موجب ماندگاری بالای آنها، خارج از یخچال می شد.

کاربرد اسپتیک در مواد غذایی، به تدریج زیاد و زیاد تر شد تا جایی که  امروزه اسپتیک جایگزین انجماد مواد غذایی مانند ماست، شیر، کنسانتره، آبمیوه، مربا و رب گوجه فرنگی شده است.

مراحل اسپتیک:

این فرایند در چند مرحله کلی انجام می شود که عبارتند از:

استریلیزاسیون حرارتی محصول:

در این مرحله محصول ابتدا تا یک دمای مشخص گرم می شود تا میکروارگانیسم ها تا حد مشخصی کشته شوند. میکروارگانیسمها به صورت لگاریتمی از بین می روند و به همین دلیل هیچ گاه نمی‌توان گفت که کاملا از بین رفته اند زیرا چنین اتفاقی نخواهد افتاد، آنها به صفر نزدیک و نزدیک تر می شوند اما هیچگاه صفر نمی شوند. به همین دلیل در استریلزاسیون محصول هدف از بین بردن کامل میکروارگانیسمها نیست بلکه هدف به حد اقل رساندن آنها است.

سپس محصول را تا یک دمای مشخص سرد می کنند تا آماده بسته بندی شود.

استریلیزاسیون بسته بندی اسپتیک:

در این مرحله باید بسته بندی محصول و تجهیزات مورد استفاده نیز استریل شوند و در شرایط کاملا استریل بسته بندی از محصول پر شود.

حفظ استریلیزه در حین بسته بندی

پس از تولید محصول، نگهداری و توزیع آن باید در شرایطی انجام شود که استریلیزه محصول تا زمان مصرف حفظ شود. برای مثال حمل و نقل محصولات باید در شرایطی انجام شود که به بسته بندی آسیب وارد نشود و آن را پاره یا سوراخ نکند زیرا در این صورت هوا وارد محصول شده و موجب فاسد شدن آن می شود.

انواع بسته بندی اسپتیک:

بسته بندی اسپتیک، انواعی دارد که هر یک کاربرد، مزایا و معایب خود را دارند. مهمترین بسته بندی‌های اسپتیک عبارتند از:

1. تتراپک (Tetra Pak): نوعی بسته‌بندی کارتن که از چند لایه مختلف شامل پلی‌اتیلن، آلومینیوم و کاغذ تشکیل شده است. این بسته‌بندی برای محصولات مایع مانند شیر، آبمیوه، سوپ و سس‌ها مناسب است.
2. کیسه‌های اسپتیک: این کیسه ها در دو نوع فویلی و پلاستیکی وجود دارند.

کیسه‌های فویلی، که  از لایه‌های فویل آلومینیومی و پلی‌اتیلن ساخته شده‌اند و برای محصولات غذایی مایع و نیمه‌مایع مانند نوشیدنی‌ها، سوپ‌ها و سس‌ها استفاده می‌شوند.

کیسه‌های چند لایه پلاستیکی، که برای محصولاتی که نیاز به حفاظت در برابر نور و هوا دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرند.

3. بطری‌های اسپتیک: بطریهای پلاستیکی و شیشه ای اسپتیک برای مایعات مانند شیر و آب میوه ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
4. کیسه های بزرگ اسپتیک ( Bag-in-Box ): این نوع بسته‌بندی شامل یک کیسه اسپتیک است که داخل یک جعبه مقوایی قرار می‌گیرد و برای محصولات مایع مانند نوشیدنی‌ها، کنسانتره‌ها و حتی برخی محصولات نیمه‌جامد مانند رب گوجه فرنگی اسپتیک استفاده می‌شود.

کیسه اسپتیک چیست؟

کیسه های اسپتیک با کیسه های معمولی کاملا متفاوتند، این کیسه ها باید بتوانند ویژگیهای محصول را در مدت زمان طولانی حفظ کنند به همین دلیل چند لایه هستند که تعداد لایه های آن با توجه به محصول و ویژگیهای آن متغیر است. اما به طور کلی در این کیسه ها از موادی استفاده می شود که بتواند به دوام بیشتر محصول کمک کند؛ برای مثال در دو طرف داخلی و خارجی این کیسه ها از پلی اتیلن استفاده می شود تا مانع ورود رطوبت به بسته بندی شود؛ همچنین یک لایه فویل فیلم می تواند از ورود نور و اکسیژن به بسته بندی جلوگیری کند.

ویژگی بهترین بسته بندی اسپتیک:

1. مقاومت مناسب در برابر عبور آب، گازها، مواد فرار و نور:

بسته بندی باید به گونه ای باشد که از ورود نور، رطوبت یا هر چیز دیگری به محصول و آسیب دیدن آن جلوگیری کند.

2. قابلیت استریل شدن:

همانطور که گفتیم، استریلیزاسیون بسته بندی یکی از مراحل اسپتیک است به همین دلیل بسته بندی محصول، باید قابلیت استریل شدن را داشته باشد.

3. داشتن جذابیت برای مشتری:

جذابیت بسته بندی برای مشتری امری بسیار مهم و غیر قابل انکار است. طرح، رنگ و سایر ویژگیهای بصری یک محصول همواره در ذهن مشتریان شما خواهد ماند، به گونه ای که شما و محصولاتتان را با ظاهر بسته بندی محصولاتتان می شناسند. البته بر روی بسته بندی محصول باید اطلاعاتی نیز در بارۀ نحوه صحیح مصرف، تاریخ تولید و انقضا  و سایر اطلاعات مورد نیاز مشتریان درج شود.

مزایای اسپتیک:

از مهمترین مزایای اسپتیک، می توان به این موارد اشاره کرد:

• حفظ کیفیت محصول در مدت زمان طولانی
• افزایش ماندگاری
• سادگی و هزینه کم حمل و نقل محصول به این دلیل که این محصولات نیازی به نگهداری در یخچال ندارند
• امکان بسته بندی مایعات و مواد غذایی در مقادیر زیاد

معایب اسپتیک:

این فرایند همانطور که مزایای بسیار زیادی دارد معایبی نیز دارد که عبارتند از:

• سرعت کمتر نسبت به روشهای کنسرو سازی
• هزینه بالای تجهیزات نسبت به سایر روشهای بسته بندی
• با توجه به اینکه در این فرایند، بسته بندی با پمپ پر می شود، اسپتیک تنها برای محصولات مایع یا سیال کاربرد دارد.

رب اسپتیک چیست؟

تولید و صادرات رب گوجه فرنگی نیز، با استفاده از فرایند اسپتیک، مانند تولید و صادرات بسیاری از مواد غذایی دیگر، به کلی دگرگون شده است. همانطور که گفتیم، محصولات اسپتیک نیازی به نگهداری در سردخانه ندارند، در نتیجه رب اسپتیک پس از استریلیزاسیون و بسته بندی،  قابلیت ماندگاری خارج از سردخانه و در هوای آزاد را دارد؛ به همین دلیل برای صادرات مناسب است.

سخن نهایی:

در این مقاله با نکاتی در باره فرایند اسپتیک آشنا شدید و دانستید که این فرایند چه معایب و مزایایی دارد، البته مزایای این فرایند بسیار بیشتر از معایب آن است. امروزه در تولید بسیاری محصولات صادراتی برای اینکه بتوانند در مدت زمان طولانی خارج از یخچال ویژگیهای خود را حفظ کنند، از این فرایند استفاده می شود.